سنگ نگاره های باستانی، ماتم زده از رهاشدگی - همه ایده های جدید

به گزارش همه ایده های جدید ، سنگ نگاره های سه هزارساله در دو منطقه کمرمقبولا و دیزدر در خراسان رضوی به رغم ثبت شدن هر دو منطقه در میراث ملی هنوز هم از بی توجهی و بی مهری در زمینه حفاظت و صیانت رنج می برند و هر از چندگاهی تخریب و آسیب تعدادی از آنها بر نگرانی دوستداران میراث فرهنگی در این زمینه افزوده است.

ایرنا: دو پارک سنگ نگاره باستانی ایران به نام کمرمقبولا و دیزدر در خراسان رضوی که هر دو در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده اند ،همسایه رو به روی یکدیگرند و اما هر دو از دردی مشترک که همان بی توجهی به ارزش سنگ نگاره های موجود در آنهاست چه از جانب متولیان حفاظت از میراث فرهنگی و چه از جانب مردم و بعضی فعالان معدن در حوالی خود رنج می برند.

حفاظت از آثار و بناهای باستانی و تاریخی به عنوان بخش هایی کوچک و به یادگار مانده از هویت، تاریخ و تمدن هر قوم و ملت، ضرورتی است که وظیفه همگان و به ویژه متولیان قانونی و دستگاه های مسئول است اما این مواریث تاریخی در استان خراسان رضوی حال و روز چندان مساعدی ندارند.

کهن ترین دست افزارهای کشف شده در خراسان رضوی متعلق به 800 هزار سال پیش است و این امر گویای عمق تاریخ، فرهنگ و تمدن در سرزمین خراسان و حضور و زیست انسان هایی از اقوام مختلف در این خطه است. قدمت اغلب محوطه ها در این استان نیز مربوط به حدود 6 هزار سال پیش است که تا دوران اسلامی را در بر می گیرد.

بیش از 100 هزار اثر تاریخی قابل ثبت در فهرست آثار ملی خراسان رضوی وجود دارد که تاکنون هزار و 561 اثر از این تعداد در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است اما بخشی از این آثار هم اینک حال و روز خوبی ندارند و غبار بی توجهی بر چهره، ترک های بی مهری بر اندام و داغ فراموشی بر دل آنها نمایان است.

کوتاهی در حفاظت از میراث فرهنگی، داغی است که با تخریب یک اثر تاریخی یا وارد آمدن آسیب به آن در گذر زمان هر از چند گاهی خبری می گردد یا در سکوت بی توجهی غبار فراموشی به خود می گیرد.

تخریب آثار تاریخی هر سال در قالب تخریب خانه های تاریخی و مخدوش شدن آثار بر اثر پدیده زشت یادگاری نویسی (وندالیزم) هر از چند گاهی به چشم می خورد که آخرین نمونه این گونه تخریب ها، ریختن گازوئیل توسط افراد ناشناس بر روی چندین قطعه از این سنگ نگاره ها در دیزدر است که موجب گلایه شدید دوستداران میراث فرهنگی و در نهایت موجب تعطیلی معدن فعال در حاشیه این سنگ نگاره ها شد.

کمرمقبولا ارزش باستانی خراسان رضوی

منطقه تاریخی کمرمقبولا یا شتر سنگ و نیز منطقه دیزدر در سه کیلومتری شمال شهر طرقبه و یک کیلومتری دره داغستان واقع در شمال غرب مشهد با قدمتی بیش از سه هزار سال در دل خود سنگ نگاره هایی باستانی دارند که از منظر باستان شناسی بسیار ارزشمندند.

کمرمقبولا منطقه ای طبیعی و تاریخی است که براساس بعضی گزارش ها حدود 15 هزار سنگ نگاره باستانی را در خود جای داده است و محوطه ای حدود 12 هکتار را شامل می گردد و منطقه دیزدر نیز که حدود 20 هکتار را شامل می گردد نیز همین تعداد سنگ نگاره ارزشمند را در دل خود به امانت دارد.

قدمت 3500 ساله بعضی سنگ نگاره های این منطقه نکته ظریفی است که اولویت حفاظت از آن را افزایش می دهد.

تخته سنگ های آتش فشانی بکر، آثار سنگی، سنگ نوشته ها و نگاره های باستانی در کمرمقبولا در وسعت حدود پنج کیلومتر مربع مضامین و نقش های متنوعی از اشکال انسان ها و حیوانات دوران پیش از تاریخ را در طرح ها و اندازه های مختلف به نمایش گذاشته که در کمتر منطقه ای از ایران چنین نقاشی ها و طرح هایی قابل مشاهده است.

این سنگ نگاره ها اسرار کشف نشده فراوانی در دل خود دارند. نگاره ها یا هنرهای صخره ای، سندهای دست اولی هستند که نمادی از هویت تاریخی هر دیار و منطقه و کهن ترین آثار هنری و تاریخی به جای مانده از گذشتگان محسوب می شوند.

انسان های گذشته به رغم سختی و فشار با نقش زدن بر دل سیاه سنگ و آفریدن چنین نقوشی با آیندگان خود سخن گفته و ارتباط برقرار نموده اند. نقوشی از قبیل شیر، بز کوهی، گاومیش و انسان های شکارچی بر روی این سنگ نگاره ها وجود دارد که کارشناسان آنها را متعلق به دوران نوسنگی می دانند.

وجود نقش های متعدد شیرهای نر و ماده شاید نشان از این باشد که در ادوار کهن این دیار زیستگاه این حیوان بوده و شرایط زیستی و آب و هوایی در گذشته های دور بسیار متفاوت از امروز بوده است و این خود از اسرار کشف نشده این سنگ نگاره های چندین هزار ساله است.

نقش بزکوهی هم در باستان شناسی به معنای درخواست آب، زایندگی، فراوانی نعمت و محافظت است که نشان می دهد شاید در ادوار کهن این محل جایگاهی مقدس برای اجرای آئین هایی خاص بوده است.

بیشترین نقوش این سنگ نگاره ها مربوط به نقش حیواناتی از جمله بز کوهی، شتر دو کوهانه، گاو کوهان دار و یوزپلنگ است که در میان آنها نقش درخت یا گیاه به صورتی خاص مشاهده می گردد اما آنچه اهمیت دارد وجود نقوش گاو کوهان دار و شتر دوکوهانه است که به اعتقاد باستان شناسان مملو از رمز و رازهای فراوان است.

از شگفتی های این آثار به ظاهر ساده، داشتن شباهت های نمادین با مضامین یکنواخت در سرزمین های بسیار دور از هم و ادوار متفاوت است.

نقوش ساده ای که در جای جای ایران با مضمونی یکنواخت می بینیم در قاره های اروپا، آفریقا، استرالیا و آمریکا هم با همین شباهت ظاهری و مضامین کشف شده است.

مرزبندی کمرمقبولا کلید خورد

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: تدقیق محوطه سنگ نگاره ها به معنای تعیین دقیق مرز و خطوط مرزی این منطقه در وسعتی حدود 12 هکتار در دستور کار قرار گرفته است تا به این ترتیب بتوان محدوده تعیینی برای کمرمقبولا در نظر گرفت.

مرجان اکبری اضافه نمود: در داخل این محوطه تعدادی معدن تاریخی ثبتی نیز وجود دارد که باید حفاظت از این تعداد نیز تعیین و برنامه ریزی گردد.

وی با اشاره به وسعت زیاد منطقه و قرار داشتن آن برروی شیب و تپه ماهور ادامه داد: همین شرایط جغرافیایی انجام عملیات تدقیق را زمان بر نموده است و با توجه به اینکه چهار کارشناس در این زمینه کارخود را در این عرصه پهناور شروع نموده اند پیش بینی می گردد بیش از یک هفته به طول بینجامد.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: پس از سرانجام عملیات تدقیق، مرز منطقه از طریق میلهگذاری و یا رنگ بندی انجام می گردد و زمانی که نقشه قطعی تهیه و تملک به صورت کامل انجام شد می توان نسبت به حفاظت قطعی و حتمی امیدوار بود.

اکبری اضافه نمود: اراضی منطقه کمرمقبولا در اختیار راه و شهرسازی است و پس از روشن شدن وضعیت تملک عرصه، سند منطقه به نام سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی می خورد و در آن موقع کار اصلی در این منطقه صورت می گیرد.

وی ادامه داد: در تلاشیم تا طرحی مشارکتی تحت عنوان ژئوتوریسیم در منطقه کمرمقبولا شروع کنیم و کم و بیش امکان سنجی این طرح تا کنون دیده شده است ولی طرح های اجرایی آن هنوز تهیه نشده و باید توسط بخش خصوصی و متخصصان تهیه و تدوین گردد.

دیزدر درگیر فعالیت های معدنی

معاون میراث فرهنگی خراسان رضوی گفت: داستان مدیریت و ساماندهی منطقه دیزدر با کمرمقبولا قدری متفاوت است چون دیزدر در منطقه ای پشت کمرمقبولا و در محوطه ای 20 هکتاری قرار گرفته است که به صورت جداگانه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

اکبری اضافه نمود: این منطقه هم اکنون با فعالیت معدنی و برداشت از چند معدن دچار تداخل و مشکل شده است و به همین دلیل درخواست عدم تمدید مجوز برداشت از معادن یادشده به سازمان صنعت، معدن و تجارت ارائه شده است.

وی با بیان اینکه دیزدر بیشتر در بالای کوه قرار گرفته است و مشکل اصلی در این منطقه اخذ مالکیت آن است چون زمین این منطقه در تصرف دولت نیست اما امیدواریم بتوانیم با دریافت مالکیت این منطقه از دست معدنکاران نسبت به انجام مراحل تدقیق، مرزبندی و حفاظت اقدام کنیم.

اقدام قاطع دادستانی بینالود

پس از انتشار تصاویر مربوط به صدمه دیدن سنگ نگاره های دیزدر بر اثر ریخته شدن گازوئیل بر روی آنها دادستانی شهرستان بینالود وارد ماجرا شد و به پیگیری امر پرداخت.

و در نهایت دستور مهر و موم کردن معدن نزدیک به این منطقه را داد که اجرا هم شد.

علی اکبر احمدزاده رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بینالود (طرقبه شاندیز) در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: در پی این تخریب و ابراز حساسیت دوستداران میراث فرهنگی نسبت به این اقدام مخرب، موضوع با همکاری خوب دادستانی با جدیت پیگیری و در نهایت به توقف فعالیت معدن نزدیک سنگ نگاره های باستانی منجر شد.

یادگاری نویسی داغ بی فرهنگی بر دل سنگ نگاره ها

در کنار آسیب هایی مانند تأثیرات آلودگی هوا، آفتاب و حوادث طبیعی که سنگ نگاره ها را با خطر روبرو نموده است اقدام خرابکارانه و ضدفرهنگی یادگاری نویسی بر چهره این سنگ نگاره ها هم موجب آسیب رساندن به آنها شده است.

مشاهده اسم، تاریخ تولد، تاریخ یادگاری و نام فرد مورد علاقه افراد در کنار نقوش چند هزارساله به جا مانده از اجدادمان، تصویری ناخوشایند و دلخراش ایجاد می نماید که دل هر ایرانی دوستدار فرهنگ، تمدن و تاریخ را به درد می آورد.

دوستداران میراث فرهنگی و تمدن تاریخی انتظار دارند با توجه به ثبت ملی این محوطه با خاطیان در این عرصه برخورد شده و از انجام چنین اقداماتی جلوگیری گردد.

معاون میراث فرهنگی خراسان رضوی در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: به وفور شاهد این اقدام خرابکارانه در سنگ نگاره ها هستیم و علت آن نیز ناآگاهی افراد و عدم ثبت ملی این آثار است.

اکبری اضافه نمود: نهادهای فرهنگی و آموزشی باید نسبت به آموزش افراد از سنین پایین و فرهنگ سازی در این زمینه اقدام نمایند تا در آینده شاهد چنین اقدامات خرابکارانه و ضد فرهنگی ای نباشیم.

وی ادامه داد: رسانه ها به ویژه صدا و سیما نیز در این زمینه نقش مهمی برای فرهنگ سازی و آموزش افراد دارند.

وی گفت: برای کمرمقبولا نیز با توجه به ثبت ملی این اثر و انجام اقدامات حفاظتی و صیانتی، اقدامات کنترلی نیز انجام می گردد ضمن اینکه با توجه به وسعت پنج هکتاری این محوطه در کنار اقدامات حفاظتی و بازدارنده باید اقدامات آموزشی و فرهنگ سازی نیز انجام گردد.

ثبت جهانی سنگ نگاره های کمرمقبولا

معاون میراث فرهنگی خراسان رضوی با اشاره به اهمیت و ارزش تاریخی این منطقه اضافه نمود: این میراث قابلیت آن را دارد که به صورت جدی به عنوان بزرگترین مجموعه سنگ نگاره های ایران در فهرست جهانی یونسکو به ثبت برسد چرا که دارای بازتاب فرهنگی و ظرفیت مطالعاتی بسیاری است.

اکبری گفت: برای ثبت جهانی این اثر هنوز راه درازی در پیش داریم اما گام نخست به عنوان درک این ضرورت در استان به خوبی بردشته شده است.

وی ادامه داد: این محوطه تاریخی که در فروردین ماه سال جاری در فهرست آثار ملی ثبت شد هم اکنون در شرایط حفاظتی مطلوبی قرار گرفته است و مسئله ای در این زمینه نداریم.

اکبری با بیان اینکه اعتبارات سال جاری هنوز به خراسان رضوی تخصیص نیافته است اضافه نمود: با توجه به تخصیص اعتبارات، مبلغ مورد احتیاج برای این اثر و انجام اقدامات حفاظتی را تعیین خواهیم کرد.