شاه غربت؛ میراث دوستی ایران، ترکمنستان و قزاقستان - همه ایده های جدید

به گزارش همه ایده های جدید ، ستاره حجتی- گرگان - خبرنگار:گلستان را به عنوان رنگین کمانی از اقوام می شناسیم. دلیل این نامگذاری حضور اقوام فارس، مازنی، ترکمن، بلوچ، قزاق و کرمانج است که با حفظ سنن و آیین های مربوط به اقوام خود به صورت مسالمت آمیز در کنار هم زندگی می نمایند.

یکی از پرجمعیت ترین اقوام ساکن در این منطقه ترکم ها و قزاق ها هستند. این اقوام از دیرباز با هم خویشان خود در کشورهای قزاقستان و ترکمنستان در ارتباط هستند و مبادلات و مشترکات مالی و فرهنگی فراوانی دارند. یکی از این مشترکان وجود قبر شاه غربت عارف نامی قزاق در این استان است. برهمین اساس هم مستندات ثبت مقبره این عارف قزاق در گلستان برای ثبت ملی در دست اقدام است. در این رابطه 7 اسفند 97 نامه ای از سوی سرکنسول قزاقستان در ایران به دفتر نمایندگی امور خارجه گرگان ارسال شد که از تدفین شاه غربت و دخترش در حوالی آرامگاه مختوم قلی فراغی خبر می داد. این نامه همراه با درخواست ثبت این اثر معنوی به عنوان میراث مشترک ایران، ترکمنستان و قزاقستان از سوی وزارت امور خارجه به اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان ارسال شد.

• زندگینامه شاه غربت

در بخش هایی از این نامه زندگی شاه غربت و دخترش این طور آورده شده است: شاه غربت یکی از علمای بزرگ قزاق و استاد مختوم قلی فراغی است که مقبره اش در مجاورت آرامگاه مختوم قلی قرار گرفته است. شاه غربت که یکی از علمای بزرگ اسلام بوده در مدرسه خود شاگردان زیادی را تربیت نموده که یکی از آنها مختوم قلی فراغی است. بر اساس آنچه در این نامه آمده است، مختوم قلی در 2 سالگی مادرش را از دست می دهد و او زیر نظر دختر شاه غربت که با پدرش ازدواج نموده بود، بزرگ می گردد. بعد از خاتمه دوره ابتدایی، شاه غربت مختوم را برای ادامه تحصیل به خیوه می فرستد و تمام هزینه های تحصیل او را پرداخت می نماید.

• نامه کنسولگری قزاقستان

کنسولگری قزاقستان می نویسد: این محدوده به عنوان میراث مشترک اقوام ترکمن و فارس و قزاق می تواند محلی برای اشتراک های فرهنگی 3 کشور باشد. مقبره شاه غربت و دخترش تا امروز از دید متولیان مغفول مانده و نسل امروز با آن آشنایی ندارد. بلافاصله با ارسال این نامه جمع آوری مستندات درباره زندگی شاه غربت و دخترش و وابستگی آنها به مختوم قلی شروع می گردد.

• تقاضا برای ارسال مستندات

مسئول دفتر ثبت آثار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان می گوید: بازدیدهای میدانی از محل صورت گرفته است. ما در خواست کردیم تا مستندات تاریخی از آنچه مطرح شده را در اختیار ما بگذارند. مقداد موسوی ادامه می دهد: متاسفانه بنایی که به عنوان آرامگاه این 2 شخصیت وجود دارد بنایی تازه ساز است و دارای ارزش های ویژه معماری نیست تا بتوان آن را به عنوان بنایی شاخص ثبت کرد، اما آنچه باید به ثبت ملی برسد شخصیت شاه غربت به عنوان یک میراث معنوی است. سرکنسول قزاقستان فردی را به عنوان آگاه و دارنده مستندات به ما معرفی نموده که متاسفانه پس از نخستین نشست هنوز مستندی به ما ارائه نداده است. وی می گوید: البته بخشی از مستندها را می توان در داستان های شفاهی قزاق های منطقه پیدا کرد.

در مشورت ما با یونسکو گفته شد که در صورت رضایت کشور قزاقستان، شاه غربت می تواند در ایران به ثبت ملی برسد. ما نامه تایید را هم دریافت کردیم. اگر مرزهای سیاسی امروز را در نظر نگیریم به هر حال شاه غربت بخشی از میراث ایران فرهنگی است، اما معتقدیم از آنجا که قزاق ها شهروندان ما در کشور و استان گلستان هستند، میراث آنها باید در کشور به ثبت ملی برسد. این ثبت ملی زمینه مشارکت های فرهنگی کشورهای قزاقستان، ترکمنستان و ایران را بیشتر خواهد نمود.

موسوی ادامه می دهد: البته آق بند که معماری دستکند دارد نیز یکی دیگر از مکان هایی است که در حال تهیه پرونده ثبتی آن هستیم. این میراث از نظر معماری برای ثبت، کامل و بدون اشکال است، اما موضوع این است که متعلق به قزاق ها یا ترکمن هاست که البته در هر 2 صورت باز هم یکی از میراث ارزشمند گلستان محسوب می گردد. این مسئول می گوید: هر پرونده ثبتی باید مستندات کاملی داشته باشد، چراکه نیازمند دفاع کامل در شورای ثبت سازمان میراث فرهنگی است. ثبت شاه غربت هم یکی از پرونده های اولویت دار ماست که در نخستین جلسه شورای ثبت اداره کل در خصوص چگونگی ثبت آن تصمیم گیری می گردد. بعضی کارشناسان میراث فرهنگی استان می گویند نبود مستندات در متون و کتاب های تاریخی از شخصیتی مانند شاه غربت، تکمیل پرونده ثبت را سخت می نماید، اما این به معنای غیر ممکن بودن نیست.

• نگاهی به زندگی قزاق های ایرانی

نزدیک به 1500 خانوار قزاق با جمعیتی حدود 6 تا 8 هزار نفر در شهرها و روستاهای استان گلستان به ویژه گرگان ساکن هستند که حضور آنها ارتباط تنگاتنگی بین ایران و کشور قزاقستان ایجاد نموده است. قزاق های مسلمان از سال 1313 به جهت درگیری بلشویک ها و منشویک ها و آزار و اذیت ها، با تحمل مشقت وارد ایران شدند و نواحی جنوبی دریای خزر را برای زندگی انتخاب کردند.

قزاق های ساکن ایران ابتدا در مناطق ترکمن نشین این منطقه سکونت کردند و به مرور زمان در شهرهای گنبدکاووس، گرگان و بندرترکمن پراکنده شدند و محله های خاصی برای خود ایجاد کردند. نسل اول قزاق های ساکن گلستان به مشاغلی همچون کشاورزی، باربری، آهنگری و رانندگی کامیون مشغول بودند، اما با گذشت زمان نسل های بعدی به تحصیل پرداختند و اکنون علاوه بر فعالیت های تجاری، تعداد قابل توجهی از آنها حتی در اداره های بخش دولتی و خصوصی مشغول فعالیت هستند.

هموطنان قزاق از سوی همجواران خود بیشتر به عنوان مردمانی فعال و باهوش معرفی می شوند. قزاق ها با این که تعدادشان کم است، اما با هم بسیار نزدیک هستند و به همکاری با هم اهمیت می دهند. آنها زبان و آداب خاص خود را دارند و دارای هویت و ذوق هنری هستند، این مساله از اغذیه خاص و لباس های آنها تعیین است.

درباره زبان قزاقی نیز گفته می گردد این زبان به گروه قبچاق-نوغای از زبان های ترکی تعلق دارد که یکدست و بدون لهجه است. براساس تحقیقی که در این زمینه صورت گرفته، الفبای این قوم در روزگاران پیشین براساس خط عربی ساخته شد. آنها پس از مدتی از الفبای لاتین استفاده کردند و هم اینک از الفبایی مطابق الگوی سیریل استفاده می نمایند. قزاق ها که مردم بومی جمهوری قزاقستان هستند اکنون در ازبکستان، روسیه و ترکمنستان به صورت جمعی زندگی می نمایند.