علوم شناختی؛ دانشی برای خودشناسی که ضرورت شناخت آن سن و جنس نمی شناسد - همه ایده های جدید

به گزارش همه ایده های جدید ، محقق حوزه علوم شناختی، آگاهی مردم نسبت به این دانش را ضروری می داند زیرا معتقد است هرچه آگاهی مردم نسبت به عملکرد مغز و ذهن بیشتر گردد احتمال بروز بعضی بیماری ها کاهش یافته یا به تاخیر می افتد.

به گزارش خبرنگار گروه علمی و دانشگاهی همه ایده های جدید ، جمله علم بهتر است یا ثروت، یک جمله نوستالژی در انشاهای دهه شصت و هفتاد بوده که هر فردی به فراخور حال خود پاسخی به آن داده است، اما آنان که در پاسخ خود گفتند علم بهتر است زیرا از علم می توان به ثروت هم دست یافت این روزها این موضوع را به عینه و به صورت عملی در امور دانش بنیان مشاهده می نمایند.

هرچه علوم در دنیا بیشتر گسترش می یابد، امکانات رفاهی مردم نیز بیشتر می شود زیرا علم وارد زندگی مردم شده و به اندازه ای کاربردی شده است که مردم می توانند دانش دانشمندان را به وضوح در زندگی خود لمس نمایند و این مساله برای دانشمندانی که علوم مختلف را ارائه می نمایند، نیز مفید است.

در میان تمام علوم، رشته ای با عنوان علوم شناختی معرفی شده است که شاید بتوان گفت در تمام علوم دیگر جا دارد چرا که یک دانش میان رشته ای است و در هر رشته ای می تواند مورد آنالیز قرار بگیرد.

علوم شناختی به دانش های شناخت ذهن مرتبط می شود که به وسیله آن پژوهشگران به تحقیقاتی درباره ذهن و مغز می پردازند و ماهیت فعالیت های ذهنی مانند تفکر را تحلیل می نمایند، این دانش می تواند در زمینه رشته های مختلف مانند روان شناسی، فلسفه ذهن، عصب شناسی، زبان شناسی، انسان شناسی، علوم رایانه و هوش مصنوعی باشد.

با توجه به پیچیدگی های علوم شناختی بر آن شدیم تا درباره این رشته و کاربردهای آن در زندگی مردم با محققان این حوزه گفت وگو کنیم.

بهنام سور محقق علوم شناختی، این دانش را دانشی موثر در خودشناسی می داند؛ با وی در این زمینه گفت وگویی داشته ایم که در زیر می خوانید.

علوم شناختی؛ یک دانش بین رشته ای

فارس: به عنوان آغاز صحبت تان ابتدا تعریفی از علوم شناختی ارائه دهید تا بدانیم به طور کلی کدام دانش را علوم شناختی می نامیم؟

سور: در واقععلوم شناختی یک دانش بین رشته ای است، یعنی رشته های مختلف مانند روانشناسی، فلسفه، علوم اعصاب، هوش مصنوعی و رشته های دیگر در کنار هم مغز و ذهن انسان را آنالیز می نمایند و عملکرد آنها را مورد تحلیل و پژوهش قرار می دهند که هر کدام از این رشته ها دیدگاه خاصی نسبت به مغز دارد و عملکرد مغز و سیستم عصبی را به وسیلهی مورد توجه قرار می دهد، به طور مثال رشته علوم اعصاب مغز انسان که متشکل از میلیاردها سلول عصبی است به گونه ای مورد آنالیز قرار می دهد که ارتباط میان سلول های عصبی معین می شود و به این شکل افکار و رفتار ما را مورد آنالیز قرار می دهد.

علم روانشناسی مغز را روانکاوی می نماید و رفتارهای ما را تحلیل می نماید، رشته هوش مصنوعی با دیدگاه جدیدتر با توجه به دانشی که از رشته های مختلف به دست آمده است، سیستم عصبی ما را مدلسازی می نماید و سعی دارد کامپیوتری بسازد که بتواند مانند انسان تحلیل کند، رشته فلسفه همیشه سؤالاتی را پیش روی افراد قرار می دهد که از این طریق دانشمندان ترغیب می شوند تا به دنبال حل این پرسش ها باشند.

به طور کلی علوم شناختی یک دانش بین رشته ای است که تمام رشته ها در کنار یکدیگر مغز و ذهن انسان را تحلیل می نمایند و سعی می نمایند سؤالاتی که درباره رفتارهای انسان ها وجود دارد، را پاسخ دهند.

مزیت علوم شناختی نسبت به علوم دیگر چیست؟

فارس: بنابراین می توان گفت علوم شناختی به تمام رشته ها مرتبط است و در هر رشته ای می توانیم شاخه ای از علوم شناختی داشته باشیم؟

سور: مزیت علوم شناختی همین است که می تواند به تمام دانش ها مرتبط باشد.

ستاد توسعه علوم و فناوری های شناختی در چند سال اخیر طرحی را با عنوان طرح سفیران مدارس اجرایی نموده که دانشجویان رشته علوم شناختی به مدارس می روند و درباره این دانش به دانش آموزان توضیحاتی را ارائه می دهند، به وسیله این طرح 10 هزار دانش آموز آموزش دیدند و مهمترین مسئله ای که به آنها گفته می شود این است که در هر رشته ای که هستند می توانند با علوم شناختی در ارتباط باشند.

به طور مثال دانش آموزان رشته ریاضی در آینده می توانند وارد رشته هوش مصنوعی شده و از این طریق با علوم شناختی در ارتباط باشند، دانش آموزان علوم انسانی به وسیله رشته های زبان شناسی، روانشناسی و فلسفه و دانش آموزان رشته تجربی به وسیله رشته علوم اعصاب می توانند با علوم شناختی ارتباط برقرار نمایند و به هر صورت که با کارنمودهای مغز در ارتباط باشند یعنی در رشته علوم شناختی فعالیت می نمایند.

علوم شناختی و ارتباط آن با خودشناسی

فارس: با این وجود آیا در یک کلمه می توان گفت علوم شناختی همان دانش شناخت مغز است؟

سور: انجمن دنیای علوم اعصاب در شعاری می گوید مغزت را بشناس تا خودت را بشناسی و بر اساس این شعار هر یک از انسان ها برای اینکه در رشته تخصصی خودشان پیشرفت نمایند باید با مغزشان آشنا شوند.

فارس: بنابراین می توان گفت علوم شناختی، دانش خودشناسی هم هست؟

سور: در واقع همین طور است، تجربه نشان دادهافرادی که با مغز خود آشناتر هستند بهتر می توانند در کارهایشان پیشرفت نمایند و عملکرد بهتری در کار خود دارند، به طور میانگین می توانیم بگوییم افرادی که به سلامت مغزشان اهمیت می دهند مثلا خواب شان روی فرم است و تغذیه مناسبی دارند عملکرد بهتری از نظر کاری و رفتاری هم دارند و افراد با هوش و پیروزی هستند.

علم شناختی رشته ای است که سعی نموده تمام دانشمندان مختلف را در کنار یکدیگر قرار دهد تا دیدگاه جامع تری نسبت به مغز داشته باشند. بسیاری از رشته هایی که پیشرفت نموده اند با توجه به دانش علوم شناختی کامپیوترهایی ساخته اند که مانند مغز انسان عمل می نمایند و از این طریق به پیشرفت رسیده اند؛ چرا که مغز انسان یک ارگان انعطاف پذیر است و به طور دائم تغییرات دارد.

دانشمندان تغییرات مغز را آنالیز کردند و نرم افزارهایی را شبیه سازی کردند و توانستند عملکرد خیره نماینده ای در تحلیل ها به خصوص در خصوص تحلیل هایی مثل بازی فکری داشته باشند زیرا بر اساس سیستم عصبی انسان ساخته شده اند، این مسئله نشان می دهد هر چه بیشتراز علوم شناختی در دانش مختلف استفاده شود، نتایج بهتری رقم می زند.

علوم شناختی در ایران

فارس: علوم شناختی در ایران چه جایگاهی دارد؟

سور: علوم شناختی در ایران هم به عنوان یک رشته تعریف شده و علاقمندان می توانند در این رشته ادامه تحصیل عالیه داشته باشند، اما همان طور که گفتم از طرق بسیاری می توان در علوم شناختی پژوهش کرد، یعنی در رشته های مختلف می توان تحقیقاتی در زمینه علوم شناختی انجام داد.

فارس: در این زمینه چه مثال هایی داریم؟

سور: حتی در رشته زبان شناسی شاخه ای با عنوان زبان شناختی وجود دارد که به علوم شناختی برمی شود.

فعالیت های مغز ما باعث می شود اتفاقاتی رخ دهد، به طور مثال در حافظه یا تصمیم گیری مسائلی پیش می آید که تحلیل این مسائل به علوم شناختی برمی شود.

به طور مثال مشاوره برای دانش آموزان یا بحث های آموزشی به فعالیت های مغز برمی شود که این همان شاخه علوم شناختی است.

معلمانی که با علوم اعصاب آشنا هستند و سیستم عملکرد مغز را بهتر می شناسند می توانند پیروز تر باشند و این همان نتایج علوم شناختی است.

فارس: ایران در این حوزه چقدر پیشرفت نموده است؟

سور: پیشرفت ما در حوزه علوم شناختی با توجه به زمانی که این دانش وارد کشور شده، واقعا خوب بوده است، سال 2011 ستاد علوم فناوری های شناختی راه اندازی شد که در این 8 سال پیشرفت قابل ملاحظه ای داشتیم اما این پیشرفت به هیچ عنوان کافی نیست، به طور مثال اگر تحقیقات دانشمندان کشورهای دیگر و تاثیرات آن در مسائل مختلف کشورشان را با خودمان مقایسه کنیم، پیشروتر از ما هستند اما در ایران نیز کارهای بزرگی در حال اجرا است و متخصصان و مسؤولان حوزه علوم شناختی سعی کردند عموم را نسبت به مغزشان مطلع نمایند که به نظرم این موضوع کار ارزنده ای است.

المپیادهایی هم در این رابطه برگزار شده است که در سال های ابتدای کار المپیادها تعداد شرکت نمایندگان بسیار کم بود اما به مرور تعداد افزایش یافت که این مساله نیز نشان از شناخت و مطلعی ها نسبت به این دانش دارد.

همچنین آزمایشگاه ملی نقشه برداری مغز در کشور تاسیس شده که نقش زیادی در پیشبرد این علم داشته است.

البته در حیطه پژوهشی هنوز جای کار داریم، از طرفی کارهای تحقیقاتی و پژوهشی احتیاج به حمایت اقتصادی دارد که این مساله یکی از نقاط ضعف ایران در تحقیقات است که حمایت اقتصادی صورت نمی گیرد در حالیکه بعضی کارهای پژوهشی واقعا هزینه بالایی دارد.

ما با کشورهای دیگر نیز در حوزه علوم شناختی مذاکراتی داشته ایم و همکاری های خوبی اجرا شده است اما همه این ها هم کافی نیست و برای شکل گیری فرایند و دستیابی به نتیجه احتیاج به زمان بیشتری داریم.

فارس: به نظر شما روند پیشرفت مان به گونه ای بوده که به پیشرفت در آینده امید داشته باشیم؟

سور: قطعا جواب این سوال بله است، زیرا علاقه دانشجویان به این حوزه روز به روز در حال بیشتر شدن است، حتی دانشجویان پزشکی در سال های اخیر استقبال زیادی نسبت به رشته های اعصاب و نورولوژی داشته اند و این مسئله نشان دهنده علاقه عموم جامعه به علوم شناختی است که این مسأله نویدبخش یک آینده روشن برای رشته علوم شناختی است.

فارس: به نظر شما رسانه ها در زمینه پیشرفت علوم شناختی چه کارهایی می توانند انجام دهند؟

سور: رسانه ها در این حوزه تا حدودی کارهای درخوری انجام داده اند و شبکه های تلویزیونی چندین برنامه در این حیطه داشته اند اما این کار باید به صورت مداوم انجام شود و معطوف به زمان های خاص مانند هفته مطلعی از مغز نباشد، مردم باید به طور مداوم از مغز خود مطلعی داشته باشند و این مسأله وظیفه سنگینی را بر دوش رسانه ها قرار می دهد.

علوم شناختی در زندگی مردم چه جایگاهی دارد؟

فارس: با توجه به صحبت های شما اینگونه برداشت شد که علوم شناختی در زندگی مردم نیز نقش ملموسی دارد، این مساله درست است؟

سور: بله، عرض کردم که وقتی ما با مغز و فعالیت های آن بیشتر آشنا شویم در عملکرد و رفتارهای ما موثر است، به طور مثال ما می توانیم به وسیله دانش شناختی حافظه قوی تری داشته باشیم، مباحث مربوط به احساسات و نحوه کنترل احساسات مان نیز به علوم شناختی برمی شود، خواب نیز مرتبط با یکی از عملنمودهای مغز است و علوم شناختی ما را با این عملنمودها آشنا می نماید.

علوم شناختی به ما می گوید که در هر کدام از این موارد کدام یک از بخش های مغز درگیر است، مثلا در زمینه تصمیم گیری یا احساسات به چه صورت می توانیم عمل کنیم تا پیروز تر باشیم.

نوجوانان و علوم شناختی

به طور مثال نوجوانان ما تصمیم گیری هایی را انجام می دهند که ممکن است اشتباه باشد، این مساله به این دلیل است که بخش تصمیم گیری در مغز در نوجوانی هنوز به تکامل نرسیده است و علوم شناختی به ما می گوید که ما در این سن باید بیشتر به نوجوانان مان یاری کنیم.

بعضی دانش آموزان ممکن است به دلایل اختلالاتی که وجود دارد، در همان سال های اولیه تحصیل نتوانند خواندن و نوشتن را به خوبی یاد بگیرند، اگر این اختلالات سریع تر تشخیص داده شود یاری شایانی برای این دانش آموزان است و تمام این ها نتایج علوم شناختی است که اگر معلمان با علوم شناختی آشنا باشند می توانند این اختلالات را زودتر تشخیص دهند.

سالمندان هم علوم شناختی بدانند

با توجه به افزایش استفاده از ابزار دیجیتالی در زندگی افراد، بیماری های عصبی مانند آلزایمر یا پارکینسون نیز بیشتر می شود که مطلعی فرد از مغز باعث می شود این بیماری ها کمتر شود.

فارس: چگونه؟

سور: با مطلعی بیشتر نسبت به عملکرد مغز و ذهن، مردم می توانند بدانند چه نمایند تا به بعضی بیماری ها دیرتر مبتلا شوند یا مبتلا نشوند به طور مثال می توانند بدانند چه کار نمایند تا دیرتر آلزایمر بگیرند یعنی با شناخت بیشتر نسبت به عملکرد مغز ما می توانیم سرعت ابتلا به آلزایمر یا بیماری های دیگر را با شناخت از مغز کمتر کنیم و این مسأله نشان دهنده نقش علوم شناختی در زندگی مردم است.

انتهای پیغام/