نقدی بر اظهارنظر وزیر میراث دربارۀ مرمت گنبد شیخ لطف الله - همه ایده های جدید

به گزارش همه ایده های جدید ، خبرنگاران/اصفهان وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، پس از بازدید از کارگاه مرمت گنبد شیخ لطف الله در جمع خبرنگاران گفته بود: از ملت ایران خواهش دارم به صحبت های کارشناسی گوش دهند؛ معمار، مهندس عمران، مکانیک یا برق نمی تواند دربارۀ مرمت نظر دهد. یک معمار اما با توضیح مثال توضیح می دهد که مسئله مرمت گنبد شیخ لطف الله، مسئلۀ علوم بسیاری است.

کیکاووس امینی در گفت وگو با همه ایده های جدید اظهار کرد: روزهای گذشته به نقل قول تعجب برانگیزی از آقای مونسان دربارۀ گنبد شیخ لطف الله برخوردم که البته احتمال قوی می دهم این اظهارات تقطیع شده باشد و امیدوارم که منظور اصلی وزیر میراث چیز دیگری باشد اما به هرحال نحوۀ انعکاس این اظهارات و برخی رویه های نسبتاً رایج در گفته هایی شبیه به این که معمار، مهندس عمران، مکانیک یا برق نمی تواند دربارۀ مرمت نظر دهد و یا فلان موضوع مربوط به به همان رشته است و به رشته های دیگر مربوط نمی شود، عمیقاً باعث نگرانی است.

این دانش آموخته رشتۀ معماری ادامه داد: چنین تلقی ای که مبتنی بر جدایی و انزوای حوزه های دانش و حِرَف است، تعییناً و مسلماً نادرست است و روشن شدن محل اشکال این نوع اظهارات می تواند به کاهش کاربرد آن کمک کند.

وی با بیان اینکه سوءتفاهم بسیار مهمی در اظهاراتی ازاین دست مستتر است، گفت: این سوءتفاهم بسیار فراتر از فقدان بینش کافی نسبت به حوزه مرمت و یک مشکل بنیادی است چراکه هیچ پدیده و فعالیتی در جهان واقع وجود ندارد که اصطلاحاً تک رشته ای باشد؛ به این معنی که هر پدیده ای و یا هر فعالیتی در جامعه موضوع و سوژه طیف وسیعی از لایه های دانش و تخصص قرار می گیرد.

امینی تشریح کرد: ما در جهان با هیچ پدیده ای که مثلاً صرفاً در حوزه فیزیک یا فقط در حوزه جامعه شناسی یا صرفاً مربوط به معماری یا مرمت باشد روبرو نیستیم و اشتباه طرز فکری که شاخه های علم و دانش و حرفه ها و تخصص ها را جدا می انگارد، در نوعی درک نادرست از علم و انتزاعی است که شاخه های مختلف علم از واقعیت واحد تجربی برداشت می کنند تا موضوع واحدی را از جنبه خاص حوزه دانش خود مورد بررسی و مطالعه و فهم بهتر قرار بدهند.

این دانش آموختۀ معماری یادآور شد: کسی که علوم را جدا می پندارد، متوجه لایه برداری های انتزاعی که هر حوزه از دانش، از امر عینی انجام می دهد نیست و نیز متوجه نیست که در موقع بازگشت به امر واقع، این لایه های انتزاعی مجدداً بر هم منطبق می شوند و در پدیده عینی دخیل هستند. ساده تر بگویم؛ نباید علم و دانش را چیزی در حد درک نوجوانان دبیرستانی از رشته ها ادراک کرد با این تصور که شیمی به معلم شیمی مربوط است و هندسه به معلم هندسه.

وی گفت: هر پدیده ای در جهان، از جمله گنبد مسجد شیخ لطف الله یا یک ساختمان، یک اثر معماری و یا هر پدیدۀ عینی دیگر، واجد جنبه های علمی و تخصصی بسیار متعدد شیمیایی، فیزیکی، جامعه شناختی، معمارانه، روان شناختی و... بوده و درنتیجه ابژه علم و حرفه های مرتبط با آن لایه هاست.

امینی، با تأکید بر اینکه ویژگی ها و منطق حاکم بر شرایط عینی پدیدۀ مورد بررسی ازیک طرف و میزان حس مسئولیت و علاقه مندی حرفه ای اصحاب دانش و حرفِ متنوع است که تعیین می کند در هر مورد، کدامین لایه های دانش و تخصص، چه مقدار وزن و اهلیت برای بررسی، درس آموزی، مداخله و تأثیر در پدیده را دارند، گفت: توجه به این نکته حائز اهمیت است که این محققان، اندیشمندان و اهالی حرفه ها در هر حوزه دانش هستند که وظیفه دارند تعیین کنند حوزه فعالیتشان چگونه و از چه جنبه ای به پدیده عینی یا فعالیت عملی موردبحث مرتبط می شود.

وی با بیان چند پرسش توضیح داد که چگونه مسئلۀ مرمت گنبد شیخ لطف الله به علومی مثل اقتصاد، شیمی، مهندسی شیمی و معماری مربوط می شود:

1- موضوع مرمت گنبد چگونه به شیمی و مهندس شیمی مربوط می شود؟

پاسخ: تأثیرات شیمیایی و برگشت پذیر یا برگشت ناپذیر بودن مواد به کاررفته در مرمت آن موضوع علمی شیمی است و در حوزه مهندسی شیمی قرار گرفته است.

2- موضوع مرمت این گنبد چگونه به اقتصاد مربوط می شود؟

پاسخ: برنامه ریزی اقتصادی-اجرایی و تأمین نقدینگی انجام کار در صلاحیت حوزه اقتصاد است و روشن است که فقدان و یا نقص در برنامه ریزی اقتصادی، یکی از علل شرایط به وجود آمده برای گنبد است.

3ـ موضوع مرمت گنبد چگونه به معماری و یا جامعه شناسی مربوط می شود؟

پاسخ: گنبد مسجد شیخ لطف الله سازمان دهنده قوی حس مکان مبتنی بر منزلت بسیار در نزد حافظه جمعی است و هرگونه برنامۀ موردی دخالت در اثر که بر منزلت این اثر در حافظه جمعی خدشه وارد کند؛ اصالت اثر را تضعیف می کند و حس مکان اثر را تحت الشعاع قرار می دهد. این اثر معماری نیز مانند همه آثار معماری نفیس در محضر مردم معنا و مفهوم پیدا می کند و حس مکان آن تابع حافظه جمعی است به همین دلیل نباید به حافظه جمعی این اثر لطمه زد.

این دانش آموخته معماری گفت: هر کس می تواند در حوزه مدیریت پروژه، مرمت، فیزیک و سازه و همین طور مدیریت، روانشناسی و به خصوص جامعه شناسی و حقوق شهروندی و... چنین پرسش هایی را مطرح کند و ربط موضوع گنبد را با هرکدام از این حوزه های تخصصی بسنجد تا برایش روشن شود که فعالیت های تخصصی و دانش محور با درک تک بعدی از فعالیت های انسان ها در جامعه تا چه حد تفاوت دارد.

امینی تأکید کرد که این مسائل را با هدف عیب گیری بیان نمی کند و اضافه نمود: پیکره دانش در حوزه های مختلف، در خلاء و یا صرفاً از طریق درس نامه ها توسعه پیدا نمی کند؛ بلکه منبع اصلی گسترش و تعمیق دانش و بهبود توانایی های علمی و مهارت های حرفه ای مختلف در یک جامعه، به امکان مطالعه، بررسی ارزیابی و درس آموزی از همین تجربیات عملی آن جامعه وابسته است و در اینجا مقصود، تعییناً مسئلۀ مرمت گنبد شیخ لطف الله است.

وی مستندسازی و مکتوب کردن همه فعالیت های فکری و عملی مقدماتی تا نهایی چنین تجربیاتی را برای ایجاد امکان مراجعۀ آینده اهل دانش و تخصص بسیار ضروری دانست و اظهار کرد: پروتکل های مستندسازی تجربیات عملی جوامع شناخته شده هستند و لازم است که مراحل مستندسازی این تجربیات، به عنوان مخازن و منابع اصلی گسترش و توسعه دانش، به دقت انجام شود و اسناد و مدارک آن، در اختیار اندیشمندان محققان و اهالی حِرَف مختلف و علاقه مندان حال و آینده قرار بگیرد.